Luk
Nəvsaoyen Huvə kape Yesu Kristo yame Luk rɨmɨrai
Nəgkiarien kwakwə kape nəkwəkwə e Luk
?Pa rɨmɨrai nəkwəkwə e? Keinein mə pa nhagɨn rɨmɨrai nəkwəkwə e- nəmehuə kupan kape niməhuak kɨmnhani mhamə Luk rɨmɨrai nəkwəkwə e. In pəh nien mə yermamə twelef kɨrik kape Yesu, mərɨg in rɨrkun huvə aposol Pol, kɨni maməriwək-pən rehuə tuk Pol. Pəh nien mə Luk yemə Isrel, mərɨg in yemə Gris; mərɨg in yeməhuak kɨrik. In dokta kape nor-huvəyen narmamə, kɨni mor huvə skul. Mɨwəs huvə nəvsaoyen kape narɨmnar yame rɨmatərhav ye narəyen kape Yesu. In rɨmɨrai nəkwəkwə e, mɨne Wok yame Aposol mɨnə Kɨmɨsor.
?Rɨmɨrai ramvən kɨmi pa? Rɨmɨrai nəkwəkwə e ramvən kɨmi in kɨrik, nhagɨn e Teofilas. Nɨprai nhag e ramni mə, “Yermamə yame rorkeikei Kughen.” Luk rɨmɨrai nəkwəkwə e ramvən kɨmi kwən a, mərɨg rɨrkun mə nəməhuak mɨnə khapsaah tuksəvhekɨn.
?Nɨmraghien rɨmnhawor pən iran mɨne ye nɨpɨg yame rɨmɨrai? Ye nɨpɨg a, nəvsaoyen kape Yesu rehuə mərərao. Kasərɨg, tɨksɨn kɨmnhani nəfrakɨsien iran, tɨksɨn kɨmnhaukreikɨn nəvsaoyen kape Yesu mhani atuk ye nərɨgien kapəriə.
?Rɨmɨrai nəkwəkwə e tuk naha? Luk rorkeikei mə tukrɨni atuatuk nəgkiarien ye narəyen kape Yesu. Rɨmə tukrɨrkun huvə nəfrakɨsien ye narəyen kape Yesu, maməgkiar kɨmi narmamə yamə mɨne kɨmnasəriwək iriə Yesu masəm naha nhagɨn yame In rɨmnamor. Kɨni Luk rɨmɨwəs huvə nəgkiarien kapəriə, kwasɨg ikɨn rɨrai nəkwəkwə e. In rorkeikei mə tukrhajoun mə Yesu In yermamə əfrakɨs kɨrik mɨne Kughen, rɨmɨpəh norien nar has kɨrik. In Kughen, kɨni In ravəh mɨragh narmamə.
1
Luk rɨmɨrikakun nəgkiarien kafan
1-3 Teofilas, ik yamehuə kɨrik, kamsiai ik. Narmamə khapsaah kɨmɨsəm narɨmnar kɨn nɨmrɨriə yame Yesu rɨmnor ye nɨpɨg rɨmnamarə ye tokrei tanə. Iriə kɨmnɨsarə ye nɨpɨg kape nɨrikakunien kape narɨmnar mɨnə a, kɨni mɨsarkut pɨk mə tuksərəhu atuatuk nəvsaoyen kape narɨmnar mɨnə a. Wok 1:1 Kɨmnharai ta narɨmnar yamə mɨne narmamə tɨksɨn kɨmnhani, kɨni mhani-ərhav. Kɨni yo yɨmɨwəs huvə nəgkiarien iran mɨnə mə jakɨrkun huvə narɨmnar mɨnə a ye nɨrikakunien kafan. Kɨni taktəkun ai, kafak nərɨgien rɨmə jakrai atuatuk narɨmnar m-fam mher-pre kɨn. Jakrai atuatuk yamə mɨnə kɨmɨsəkupən, mɨne yamə mɨne kɨmnhakwasɨg. 4 Yɨmnorkeikei mə jakni narɨmnar mɨnə e tuk ik mə takɨrkun atuatuk nəfrakɨsien kape nəvsaoyen yame kɨnhajoun ta ik kɨn.
Agelo kɨrik rɨmɨni-ərhav narhayen kape Jon Baptaes
5 Ye nɨpɨg king kape provins e Judia, nhagɨn e Herod Ehuə, pris kɨrik aikɨn, nhagɨn e Sekaraea. In kɨrik ye pris mɨnə kamokrən kɨn əriə kɨmə, “Pris mɨnə kape kwənərəus kape Apia,” [yame rɨmasɨ-pən ye kwənərəus kape Eron kupən]. Kafan piahwaru, nhagɨn e Elisabet, rɨmasɨ-pən mɨn ye kwənərəus kape pris e Eron. 6 Kɨni iriu kwətuatuk ye nɨmrɨ Kughen, mawəri-pən huvə norien kape Loa kape Moses, mɨne nəgkiarien mɨnə iran; mɨrapəh nɨwəsɨkien kɨrik. 7 Mərɨg jiriu rɨrkək meinai Elisabet ror siə kɨn ror hanə, mɨnəpiahuaru, kɨni Sekaraea mɨn rɨnəhuaru.
8 Kɨni ruauə atuatuk ye nɨpɨg yame Sekaraea mɨne kwhen kafan kasor wok kapəriə ye Nimə Ehuə kape Kughen. 9 Khamə tuksəm-ru mə pa nhagɨn tukrauru-pən ye Nimə Kape Kughen mɨvaan insens nəmiovɨn rapien huvə mamvən tuk Kughen. Kɨni ye norien kape pris mɨnə kape nɨrpenien yermamə yame tukrɨvən imə, kɨmnharai-pən nhagriə ye kwaji kapier kɨrik mhawhan. Kɨmnhawhan, kapier yame kɨmnharai-pən nhag Sekaraea iran rukreikɨn haktə. Eks 30:7 10 Məkneikɨn rɨməpəh narmamə khapsaah iruə kasofugɨn masəhuak, kɨni rɨmauru-pən imə mɨvaan insens.
11 Məkneikɨn agelo kɨrik kape Kughen Yermaru rɨtərhav-pə marer ye nɨkar tebol matuk ye kwənmhaan yame rɨvaan insens ikɨn. 12 Kɨni Sekaraea rəm rakur, mɨgɨn pɨk. 13 Mərɨg agelo a rɨni-pən tukun mɨmə, “Sekaraea, pəh nɨgɨnien, meinai Kughen rɨmnərɨg kafam nəhuakien. Kafam piahwaru Elisabet tukrɨrəh tɨni kɨrik yerman. Kɨni takaməkeikei mhen-pən nhagɨn mə Jon. 14 Kɨni takərɨg rhuvə, magien tukun, kɨni narmamə khapsaah tuksagien tuk nɨmraghien kafan, 15 meinai in tukruə yamehuə kɨrik ye nɨmrɨ Kughen Yermaru. Kɨni to in rɨpəh nɨnɨmien waen, mɨne nɨnɨmien skai mɨnə.* Nam 6:1-4 ramni mə profet mɨnə khapəh nhanɨmien waen, tamə kɨsapɨs kɨn. Kɨni Nanmɨn kape Kughen tukrɨkwar ye nɨmraghien kafan, rɨrikakun ye nɨpɨg raməmɨr apa ye tɨp nɨsɨni, mamvən, infamien rɨrkək. Nam 6:2-3 16 Kɨni in tukrɨvi-pə nəmə Isrel khapsaah kharerɨg-pə tuk Yermaru kapəriə e Kughen. 17 Kɨni in tukruə məkupən kɨn Yermaru ye nanmɨn mɨne nəsanɨnien kape Elaeja kupən, mə in tukrukreikɨn rɨki tatə mɨnə khrerɨg-pən mɨn tuk kapəriə kwajikovə mɨnə; kɨni in tukrukreikɨn mɨn narmamə yamə mɨne kasəsɨk nəkwai Kughen khauə mɨn ye nɨrkunien kape nəmə atuatuk mɨnə. Ye norien a, in tukror apnəpeinə ye nɨmraghien kape narmamə tuk nuəyen kape Yermaru.” Mal 3:1; 4:5-6; Mat 17:11-13
18 Məkneikɨn, Sekaraea rɨni-pən tuk agelo mɨmə, “?Jakhawor pən iran mɨne mɨrkun mə nar e tukruə mor nəfrakɨsien kɨn? Meinai yo yaknəhuaru ta; kɨni kafak piraovɨn rɨnəpiəhuaru mɨn.”
19 Mərɨg agelo a rɨni-pən tukun mɨmə, “Yo, nhagɨk e Gabriel, kɨni yo yakamərer ye nɨmrɨ Kughen ye nɨpɨg m-fam. Kɨni In rɨmnher-pə kɨn yo mə jakuə məgkiar kɨmik, mɨni-pre nəvsaoyen huvə e. Dan 8:16; 9:21 20 !Ǝtərɨg-ru! Neramɨm tukrərpəvɨn kɨni takeinein nəgkiarien meriaji nɨpɨg takəm nɨprai nəgkiarien e, meinai nɨmɨpəh nɨniyen nəfrakɨsien ye kafak nəgkiarien. In tukruə mor nəfrakɨsien kɨn ye nɨpɨg atuatuk kafan.”
21 Kɨni ye nɨpɨg a, narmamə kɨmɨseito kɨn Sekaraea, mɨsərɨg mə rhawor ramor məkna tan pən ye nəkwai Nimə kape Kughen. 22 Kɨni rɨmatərhav-pə, meinein nəgkiarien. Ror məkneikɨn iriə kɨmnharkun mə in rɨmnəm nəmrərhavyen kɨrik imə. Raməgkiar əmə kɨn kwermɨn mamvən, neramən rɨmnarpəvɨn.
23 Kɨni nɨpɨg rɨmnor infamien ye wok kape pris ye nəkwai Nimə kape Kughen, in rɨrerɨg-pən yerkwanu. 24 Kɨni rɨpəh norien tu, kafan piahwaru ror tɨpɨn, mamerkwaig əmə yerkwanu meriaji makuə kɨrkɨrɨp, 25 mamni mɨmə, “Nar e Kughen Yermaru rɨmnor ruə irak. Apa kupən, narɨk rɨrkək, yakaurɨs. Mərɨg taktəkun ai, Kughen rɨmnor rhuvə-pə kɨmi yo, kɨni rɨkik ragien mə jakrəh kwajikovə kɨrik, mɨpəh mɨn naurɨsien kɨn nɨmrɨ jir.”
Agelo kɨrik rɨmɨni-ərhav mə Yesu tukrarha-pə ye tokrei tanə
26 Kɨni nɨpɨg Elisabet ror tɨpɨn mɨvəh makuə sikis, Kughen rɨmnher-pə kɨn agelo kɨrik kafan, nhagɨn e Gabriel, rɨvən apa yerkwanu kɨrik nhagɨn e Nasaret, ye provins e Galili. 27 In mɨvəh nəgkiarien kɨrik mamvən kɨmi piraovɨn kɨrik nhagɨn e Meri. Yerman rɨpəh hanə nɨvənien tukun, mərɨg kɨmɨrpen ta kɨmə tukɨkɨr pən kɨmi kwən kɨrik, nhagɨn e Josef, yame in kwənərəus kɨrik kape King Deved. Mat 1:16,18 28 Kɨni agelo a raji-ərhav pən tukun, mɨni-pən tukun mɨmə, “Rhuvə, Meri. Kughen rɨmnərəhu kafan nɨhuvəyen kɨmik, kɨni mamarə kɨmiru min.”
29 Mərɨg tɨpɨr ramuh Meri tuk nɨprai nəgkiarien a, mɨmə, “?Rhawor e mamni vi vi məkneikɨn yo?”
30 Mərɨg agelo a rɨni-pən tukun mɨmə, “Takpəh nɨgɨnien, Meri, meinai Kughen rɨmɨrpen mə tukrautə-pre kɨn kafan nɨhuvəyen kɨmik. 31 Ror məkneikɨn, takaməkeikei mor tɨpɨm. Takaməkeikei mɨrəh kwaji kɨrik yerman, mhen-pən nhagɨn mə Yesu† Nhag e Yesu, nɨpran ramni mɨmə Kughen tukrɨvəh mɨragh narmamə mɨfam.. Aes 7:14; Mat 1:21-23 32 In tukruə mamor yemə huvə pɨk kɨn. Tukaməkeikei kokrən kɨn In kɨmə In Ji Kughen Yerpɨrɨg. Kɨni Kughen Yermaru tukror In ruə king rəmhen əmə kɨn rɨpni kupən e Deved. 33 Kɨni In tukramarmaru ye kwənərəus yamə mɨne khasɨ-pən ye Jekob, kɨni kafan narmaruyen tukramarə kape rerɨn.” 2 Saml 7:12,13,16; Aes 9:7
34 Kɨni Meri rɨni-pən tuk agelo mɨmə, “?Jakhawor-pən iran mɨne mɨrəh kwajikovə kɨrik tukmə yakpəh nəri-pən-hanəyen yerman?”
35 Mərɨg agelo rɨni-pən tukun mɨmə, “Nanmɨn kape Kughen tukrurə marə iram, kɨni nəsanɨnien kape Kughen Yerpɨrɨg tukrhen ik. Kɨni in e kwajikovə yame takrəh, in ratuatuk pɨk, tukamokrən kɨn In kɨmə Ji Kughen. 36 Kɨni, əmru, kuhum e Elisabet rɨnəpiəhuaru pawk, mərɨg rɨnor ta tɨpɨn kɨn kwaji yerman kɨrik. Kɨmɨni in kɨmə piahwaru yame ror siə kɨn, mərɨg taktəkun ai rɨnor tɨpɨn mɨvəh makuə sikis. 37 Narɨmnar mɨnə e kashajoun-pən mə nar kɨrik rɨpəh norien neineinien tuk Kughen.” Mat 19:26; Job 42:2; Jer 32:17
38 Məkneikɨn Meri rɨni-pən tukun mɨmə, “Ǝwəh. Yo yorwok əmə kape Kughen Yermaru. Pəh In tukror naha nhagɨn kɨmi yo yame ik nakamni.” Kɨni agelo rəta iran, mamvən.
Meri rɨmavən məm Elisabet
39 Kwasɨg ikɨn ye narɨmnar mɨnə a, rɨpəh norien tu, Meri rɨmnarar iman ikɨn, mhai mɨren nar mɨvən apa yerkwanu kɨrik ye nɨkar tukwas mɨnə ye provins e Judia, 40 mauru-pən imei Sekaraea mɨne Elisabet. Magien tuk Elisabet, 41 kɨni nɨpɨg Elisabet rərɨg Meri raməgkiar, məknakɨn kwajikovə a ye tɨpɨn rakur mɨkiu; kɨni Nanmɨn kape Kughen rɨmnor Elisabet 42 rok-rapomh mɨmə, “!Kughen ramor rhuvə-pre kɨmik rapita nɨpiraovɨn mɨnə fam, kɨni In tukror huvə-pən kɨmi kwaji yerman yame takrəh! 43 Mərɨg yakpəh nɨrkunien mə rhawor e Kughen ramor huvə pə məkneikɨn kɨmi yo mə nɨsɨn Yermaru kafak tukruə məm yo. 44 Yakamni məkneikɨn meinai nɨpɨg yɨmnərɨg kafam nəgkiarien, kwajikovə e yame raməmɨr e ye tɨpɨk ramagien mamkiu. 45 Kɨni Kughen tukror rhuvə pre kɨmik meinai nɨmɨni nəfrakɨsien ye nəgkiarien yame Kughen Yermaru rɨmɨni-pre tuk ik.”
Meri raməni nɨpei maməgnəgɨn Kughen
46 Məkneikɨn Meri rɨmə,
“Ye nɨmraghien mɨnə fam kafak, yakaməgnəgɨn Kughen Yermaru, 1 Saml 2:1-10
47 kɨni rɨkik ramagien pɨk tuk Kughen kafak yame ravəh mɨragh yo,
48 meinai yo yorwok əmə kafan yame yo yermamə apnapɨg əmə, mərɨg rɨkin raməsɨk yo.
Kɨni taktəkun ai mamvən, narmamə m-fam tukhani mə Kughen rɨmnor huvə pə kɨmi yo.
49 Meinai Kughen e nəsanɨnien kafan in rehuə,
In rɨmnor narɨmnar rehuə kɨmi yo.
Kɨni nhagɨn ramərhakə.
50 Kɨni rɨkin rehuə tuk narmamə yamə mɨne kamhasiai In, iriə e narmamə yamə mɨne kɨmɨsəkupən mɨsarə mɨne yamə mɨne tukpihauə kwasɨg ikɨn. Sam 103:13,17
51 In rɨmnor nar apsɨpɨs mɨnə ye nəsanɨnien ye kwermɨn.
Mher yerhav kɨn narmamə yamə mɨne kɨsausit ye nətərɨgien kapəriə.
52 Mɨvəh-si-əhu namehuə mɨnə ye kapəriə neihuəyen,
kɨni mɨvəhsi-haktə narmamə yamə mɨne kapəriə nətərɨgien reiwaiyu. Job 12:19; 5:11; Sam 147:6
53 Narmamə yamə mɨne nɨkumhə raməs əriə, In raməvɨgɨn əriə kɨn nəvɨgɨnien yame rhuvə,
kɨni narmamə yamə mɨne kapəriə nautə rehuə, In rɨmnher yerhav kɨn əriə, nar rɨmɨrkək tuk əriə. Sam 34:10
54 In rɨmnasitu ye kwənərəus kape Isrel, iriə e yorwok mɨnə kafan. Rɨkin raməsɨk mə rɨkin tukraməkeikei mamehuə tuk əriə, Sam 98:3 55 rɨrikakun ye Ebraham kupən mɨne kwənərəus kafan, mamvən kape rerɨn, rəri-pən nəgkiarien yame rɨmɨni-pən ta tuk kaha mɨnə kapətawə.” Jen 17:7; Maeka 7:20
56 Kɨni Meri ramarə iriu Elisabet mɨvəh makuə kɨsisər, kɨni ai, mɨpirerɨg-pən iman ikɨn.
Jon Baptaes rɨmnarha-pə
57 Kɨni nɨpɨg atuatuk kape Elisabet rɨmauə mə tukreimək iran, kɨni rɨmɨrəh tɨni yerman. 58 Kɨni narmamə yamə mɨne kasarə ipakə tukun mɨne kafan kwənərəus mɨnə kɨmɨsərɨg nəvsaoyen a mə Kughen Yermaru rɨkin rehuə tukun mor rhuvə pən məknakɨn kɨmin, kɨni iriə kɨmnhauə mɨsor kɨrikianə iriə min mə tuksagien kwis.
59 Kɨni nɨpɨg pɨkwarien a rɨmɨvəh nɨpɨg eit, kɨni iriə khauə mhavəh nao kɨm in. Kɨni ipakə əmə kɨshen-pən nhagɨn mə nɨfnhag rɨmni e Sekaraea, Jen 17:12; Lev 12:3; Luk 2:21 60 mərɨg nɨsɨni rɨmɨni-pən mɨmə, “Nɨkam. Pəh kɨshen-pən nhagɨn mə Jon.”
61 Mərɨg iriə khani-pən tukun mhamə, “?Rhawor? Ye kwənərəus kapəmiru, nhag e Jon rɨrkək iran.” 62 Kɨni masəgkiar kɨn kwermɨriə mɨsaiyoh-pən Sekaraea mhamə in rorkeikei mə tukshen-pən nhagɨn mə pa.
63 Kɨni in raiyoh-pən əriə mə tukharəh-sipən nar kɨrik pəh tukrɨrai-pən nəgkiarien kɨrik aikɨn, mɨrai-pən mɨmə, “Nhagɨn e Jon.” Kɨsəm kɨsakur pɨk kɨn. 64 Məkneikɨn, neramɨn rɨhuatuk, məgkiar mamni vi vi Kughen.
65 Kɨni narmamə m-fam yamə mɨne kɨsarə ipakə tukun kɨsakur kɨn. Kɨni narmamə kɨmnhani narɨmnar mɨnə a rarkurao ikɨn mɨnə fam ye nɨkar tukwas mɨnə ye provins e Judia. 66 Kɨni narmamə mɨfam yamə mɨne kɨmnhavəh nəvsaoyen a, mɨsətərɨg kɨn, mɨsaiyoh əriə mɨnə mhamə, “Man. ?Keinein mə kwajikovə e tukreihuə mor naha?” Kɨmnhani məknaikɨn meinai kɨmɨsəm mə nəsanɨnien kape Kughen Yermaru ramarə iran.
Sekaraea rɨmɨni-ərhav nəgkiarien yame Kughen rɨmɨvəhsi-pən kɨmin
67 Məkneikɨn Nanmɨn kape Kughen rɨmnor rɨki Sekaraea, ramni-ərhav nəgkiarien yame Kughen rɨmɨvəhsi-pən kɨmin mɨmə,
68 “Pəh khani vi vi Yermaru, In Kughen kape nəmə Isrel,
meinai In rɨmauə mə tukrasitu ye kafan narmamə mɨnə,
kɨni mɨpɨk ta əriə ye kwermɨ tɨkmɨr mɨnə kapəriə. Sam 72:18
69 In rɨmɨvəh-si haktə yemə əsanɨn yame ravəh mɨragh ətawə, yame ramsɨ-pən ye kwənərəus kape yorwok kafan e Deved kupən Sam 18:2 70 raməri-pən əmə nəgkiarien yame rɨmɨvəhsi-pən kɨmi kafan profet kupən mɨnə mɨmə 71 tukrɨvəhsita ətawə tuk tɨkmɨr mɨnə kapətawə mɨne tuk kwermɨ narmamə mɨfam yamə mɨne kasəməkɨn ətawə. Sam 106:10
72 Kɨni mɨmə rɨkin tukreihuə tuk rɨptawə mɨnə,
kɨni rɨkin tukraməsɨk promes atuatuk Jen 17:7; Sam 105:8-9 73 yame In rɨmɨni-pən ta tuk rɨptawə e Ebraham mɨmə Jen 22:16-17 74 tukrɨrəh-si ta ətawə ye kwermɨ tɨkmɨr mɨnə kapətawə,
mə nɨpɨg mɨfam ye nɨmraghien kapətawə, kɨtawə tukharkun nɨsorien wok kafan ye nɨmrɨ Kughen, mhapəh nhagɨnien, 75 kɨtawə kɨsəmərhakə mɨsatuatuk ye nɨpɨg mɨfam.” Taet 2:12-14
76 Kɨni Sekaraea rarar mɨni-pən tuk tɨni mɨmə,
“Kɨni ik, narɨk, tukokrən kɨn ik kɨmə ik pris kape Kughen Yerpɨrɨg;
meinai Ik takəkupən kɨn Yermaru mor apnəpeinə ye swatuk kafan, Aes 40:3
77 mamni-ərhav tuk kafan narmamə mɨnə mə Kughen tukrəspir ta təvhagə has kapəriə, mɨvəh mɨragh əriə. Jer 31:34
78 In tukraməkeikei mor məknakɨn meinai rɨkin rehuə tuk ətawə, mamor huvə pə kɨmi ətawə.
Rɨkin rehuə tuk ətawə, Kristo tukruə tuk ətawə rəmhen əmə kɨn yame mɨrh ramhaktə mamvən ye neai Aes 60:1-2 79 mɨsia-pen ətawə yamə mɨne kasarə ye nəpɨgnapien mɨne apa ikɨn nəsanɨnien kape nɨmhəyen ramhen narmamə ikɨn,
kɨni mamkɨr-pən nɨhutawə ye swatuk kape nəmərinuyen.”
80 Kɨni pɨkwarien a nɨpran ramehuə, kɨni mamehuə mɨn ye nanmɨn kape Kughen. Kɨni nɨpɨg mɨfam in ramarə apa ye tɨpəvsɨk mameito kɨn nɨpɨg atuatuk yame tukrɨrikakun wok iran ye nɨmrɨ nəmə Isrel.
1:9: Eks 30:7
*1:15: Nam 6:1-4 ramni mə profet mɨnə khapəh nhanɨmien waen, tamə kɨsapɨs kɨn.
1:15: Nam 6:2-3
1:17: Mal 3:1; 4:5-6; Mat 17:11-13
1:19: Dan 8:16; 9:21
†1:31: Nhag e Yesu, nɨpran ramni mɨmə Kughen tukrɨvəh mɨragh narmamə mɨfam.
1:31: Aes 7:14; Mat 1:21-23
1:33: 2 Saml 7:12,13,16; Aes 9:7
1:37: Mat 19:26; Job 42:2; Jer 32:17
1:46: 1 Saml 2:1-10
1:50: Sam 103:13,17
1:52: Job 12:19; 5:11; Sam 147:6
1:53: Sam 34:10
1:54: Sam 98:3
1:55: Jen 17:7; Maeka 7:20
1:59: Jen 17:12; Lev 12:3; Luk 2:21
1:68: Sam 72:18
1:69: Sam 18:2
1:71: Sam 106:10
1:72: Jen 17:7; Sam 105:8-9
1:73: Jen 22:16-17
1:76: Aes 40:3
1:77: Jer 31:34
1:78: Aes 60:1-2